10.1.1945 r. sowieckie NKWD zamordowało Tadeusza Sochę – ostatniego dowódcę Kedywu AK Obwodu Nisko-Stalowa Wola | Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji)

ppor. Tadeusz Socha ps. „Brzoza”, „Karol”

16 października 1916 – 10 stycznia 1945

Podchorąży Wojska Polskiego II RP
Komendant placówki „158” AK w Rudniku Nad Sanem
Szef wywiadu Armii Krajowej Obwodu Nisko – Stalowa Wola
Dowódca Kedywu Armii Krajowej Obwodu Nisko – Stalowa Wola

Podporucznik Tadeusz Socha urodził się 16 października 1916 ro. w Rudniku nad Sanem (woj. podkarpackie). Był synem Marcina, burmistrza Rudnika i Marii z Szarków. Miał dwóch braci również zaangażowanych w konspirację antyniemiecką i antykomunistyczną. Ukończył Gimnazjum im. Marcinkowskiego w Poznaniu i Wyższą Szkołę Budownictwa w Poznaniu. W 1938 r. ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy przy 57 pułku piechoty Wojska Polskiego w Poznaniu.

Konspiracja

Tadeusz Socha nie został zmobilizowany do aktywnej służby w Wojsku Polskim we wrześniu 1939 roku, więc postanowił rozpocząć działalność konspiracyjną już od pierwszych dni wojny. W październiku 1939 r. zorganizował nasłuch radiowy w Rudniku, przepisywał zasłyszane wiadomości i przy pomocy kolegów rozpowszechniał je w okolicy Rudnika. Miesiąc później zorganizował pierwsze wyprawy za rzekę San, w celu odkopania broni pozostawionej przez wycofujące się oddziały Wojska Polskiego.

W styczniu 1940 r. zaprzysiężony został do Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) i objął stanowisko oficera szkoleniowego na kursie Szkoły Podchorążych. Po powołaniu „Związku Odwetu” – dywersyjnych struktur ZWZ mianowany został dowódcą ZO. W 1942 r. po przemianowaniu ZWZ na Armię Krajową został dowódcą placówki AK „Regina”, „158” w Rudniku (Obwód Nisko–Stalowa Wola AK). W tym czasie pełnił też funkcję szefa wywiadu w obwodzie Nisko-Stalowa Wola AK. 11 listopada 1943 r. awansowany został na stopień podporucznika.

W maju 1944 r. po wykryciu i likwidacji przez Niemców Kedywu Armii Krajowej w Rozwadowie (obecnie powstającego Muzeum Kedywu) i w obawie przed dalszą dekonspiracją struktur AK, decyzją ówczesnego komendanta obwodu kpt. Bolesława Rudzińskiego ps.”Irka” przeniesiona została komenda obwodu AK ze Stalowej Woli do Rudnika. Po przeniesieniu komendy stworzona została też w Rudniku nowa baza Kedywu, której dowódcą mianowany został ppor. Tadeusz Socha.

Tadeusz Socha jako żołnierz Armii Krajowej zorganizował i dowodził około 40 akcjami zbrojnymi na terenie Obwodu Nisko – Stalowa Wola AK. Dowodził m.in. odbiorem i transportem broni zrzutowej z rejonu Kijanki-Chmielnik do Rudnika. Do najważniejszych akcji, którymi dowodził Tadeusz Socha należało rozbrojenie posterunku Policji Granatowej w Bielinach, po której żołnierze AK przejechali przez Rudnik, Przędzel, Nisko i Stalową Wolę i dokonali likwidacji 3 konfidentów Gestapo.

Akcja „Burza”

W lipcu 1944 roku opracował plan zdobycia Rudnika w ramach akcji „Burza” i opanował Rudnik. Grupy żołnierzy AK rozmieścił od strony spodziewanego ataku Armii Czerwonej. Następnie jego żołnierze 26 lipca rozpoczęli fałszywą strzelaninę, stwarzając wrażenie ataku Rosjan. Akcja ta spowodowała panikę wśród Niemców, którzy w pośpiechu rozpoczęli ewakuować się z miasta. Po udanej akcji wystraszenia Niemców, podporucznik Tadeusz Socha ze swoim plutonem zniszczył pojedyncze gniazda oporu Niemców i opanował miasto.

Aresztowanie i wyrok

Po zajęciu przez Sowietów i polskich komunistów Rudnika Tadeusz Socha aresztowany został 28 października 1944 r. przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa (UB) i osadzony został w areszcie UB w Rudniku. Po przesłuchaniu przez szefa UB Stanisława Supruniuka, został przekazany NKWD, które następnie uwięziło Go wraz z innymi więźniami w ziemiance na rynku w Rudniku. Później przewieziony został do obozu NKWD w Byszówce koło Klimontowa, gdzie też przetrzymywany był ziemiance. Kilka miesięcy po pobycie w sowieckich więzieniach skazany został przez Trybunał Wojenny Armii Czerwonej na 8 lat więzienia za „wrogi stosunek do ZSRR”. Nie doczekał jednak odbycia kary w więzieniu, 10 stycznia 1945 r. zastrzelony został przez funkcjonariuszy NKWD i zakopany w nieznanym miejscu.

Odznaczenia

7 maja 1991 r. pośmiertnie odznaczony został Orderem Virtuti Militari V Klasy (nr DK-303-11) oraz Krzyżem Walecznych, Krzyżem Armii Krajowej i Medalem Wojska Polskiego za bohaterską służbę w Armii Krajowej.

18 grudnia 1992 r. na cześć ppor. Tadeusza Sochy w Stalowej Woli na osiedlu Piaski nazwana została jego imieniem ulica. Ulica znajduje się w pobliżu dawnej siedziby Kedywu Armii Krajowej Obwodu Nisko-Stalowa Wola (obecnie powstające Muzeum Kedywu).

Tablica na ul. Tadeusza Sochy na stalowowolskich Piaskach. Ulicę nazwano na cześć Tadeusza Sochy w 1992 r. (fot. Fundacja KEDYW)

Bracia w AK

Jak było wspomniane Tadeusz Socha miał dwóch braci, którzy jak on służyli konspiracji i walczyli z niemieckim i sowieckim okupantem. Pierwszy Zbigniew Socha ps. „Szczur” był żołnierzem AK w Rudniku, uczestniczył w akcji „Burza” i w akcji wyzwolenia Rudnika przez AK. Drugi brat Skarbimir Socha ps. „Jaskółka” był także żołnierzem AK w Rudniku, uczestniczył m.in. w akcji „Burza” i wyzwoleniu przez akowców Rudnika. Po wejściu Sowietów podjął dalszą walkę z sowieckim okupantem i polskimi komunistami w strukturach Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NZW).

Cześć Ich Pamięci!

MW / MKDAK

Bibliografia: Archiwum Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji), Gmina i Miasto w Rudniku nad Sanem, Andrzej Wojciechowski „Podokręg AK Rzeszów”, Skarbimir Socha „Czerwona Śmierć czyli narodziny PRL”.